دسترسی ها

غلامحسین معماریان استاد تمام رشته معماری در دانشگاه علم و صنعت ایران طی نامه ای خطاب به محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس در خصوص طرح موسوم به ۵۷ هکتاری توسعه حرم شاه چراغ (ع) در بافت تاریخی شیراز، نوشت: این طرح از ابتدا اشتباه بوده و اصولاً این سوال مطرح می شود که آیا چند مسئول شهر می توانند چنین تصمیمی برای تاریخ شیراز که متعلق به همه مردم ایران است بگیرند؟مشخص نیست این عدد از کجا آمده است و پشت این ماجرا چه چیزی پنهان است و چرا سرمایه های تاریخی که از گذشتگان به دست ما رسیده است و باید آن را به دست آیندگان برسانیم با چنین تصمیمات اشتباهی باید پاک شود.
نتایج این طرح از پیش مشخص است وطرح های گسترش حرم در مشهد و طرح موسوم به بین الحرمین در شیراز بخشی از ۵۷ هکتاری را نشان می دهند. تبدیل یک محله تاریخی شهر شیراز به یک صحن حتی باحفظ چند بنای ارزشمند آینده طرح منجر به از بین رفتن بخش بزرگی از هویت و حافظه تاریخی شیراز می شود. تبدیل محله تاریخی به یک فضای نیمه باز که نه در تابستان و نه در زمستان قابل استفاده استو مانند یک بیایان عمل می کند هیچ ارزش معمارانه و هنری و فرهنگی و اجتماعی نخواهد داشت.

متن کامل نامه به شرح زیر است:

بسمه تعالی
حضور محترم جناب آقای دکتر ایمانیه
استاندار فارس
با سلام
همانگونه که مستحضر هستید سرزمین فارس جایگاه شکل گیری دو تمدن بزرگ هخامنشی و ساسانی در پیش از اسلام است و در دوران اسلامی نیز هر کدام از شهرها و آبادی های آن سهمی ویژه در شکوفایی تمدن اسلامی داشتند. افرادی مانند سیبویه، حلاج، سعدی و حافظ شیرازی، قوام الدین شیرازی، ملا صدرا و … بسیاری دیگر از ادیبان و دانشمندان از این سرزمین ظهور کردند و علم و هنر خود به قله های رفیععلم و فرهنگ رساندند. هر کدام از آن ها به تنهایی می توانند نشانِ افتخار برای یک کشور باشند.متاسفانه از مکان های تاریخیی که این بزرگان در آن به دنیا آمدند، رشد کردند و به این درجات رسیدند، چیز زیادی به جای نمانده است. تنها بخش هایی از شیراز کهن باقی مانده که آن هم در چند دهه گذشته مورد مداخلات گسترده قرار گرفته است. مخربان شهرهای تاریخی چیزی از شهرهای کهن کازرون، جهرم، داراب، آباده، نیریز و …. به جای نگذاشته اند و به حفظ چند تک بنا دلخوش کرده اند.
از حدود ۱۰۰ سال پیش کشورهای پیشرفته قوانینی برای حفظ داشته های تاریخی خود وضع کردند و به شدت بر پاسداری از آنها و انتقالشان به نسل های بعدی تلاش کرده و می کنند. کافی است سفری به این کشورها داشته باشیم و تجربیات ارزشمند حفظ بافت ها و بناهای تاریخی را از نزدیک مشاهده کنیم. با این اقدامات علاوه بر حفظ بافت تاریخی به عنوان بخشی از هویت کشورشان و یکی از عوامل انسجام ملی، با برنامه ریزی دقیق و اجرای طرح های حفظ و احیاء، میلیون ها گردشگر را جذب کرده و باعث رونق اقتصادی کشورشان نیز شده اند.
تقریباً از حدود ۱۰۰ سال پیش به ویژه از دوران پهلوی اول تخریب های گسترده شهرهای تاریخی ایران آغاز شد. احداث خیابان های عریض و طولانی در بیشتر شهرها، آن ها را پاره پاره کرد و شیراز نیز از این قاعده مستثنی نشد. با احداث خیابان های کریمخان زند و لطف علی خان بخش های زیادی از بافت تاریخی شیراز تخریب شد. این تخریبها در دوره پهلوی دوم نیز ادامه داشت و چندین خیابان فرعی بخش های دیگر بافت را نابود کرد و در نامه به وزیر محترم میراث فرهنگی شرح آن بیان شد. در چهار دهه اخیر نیز ویرانی های بافت تاریخی به این شرح ادامه یافت:
۱- تخریب بافت تاریخی شمال مسجد نو با نابودی دهها خانه و ساخت خیابان شهید دستغیب در دهه ۱۳۶۰ .
۲- تخریب حدود ۸۰ هزار متر مربع از بافت تاریخی در جنوب بارگاه شاه چراغ تحت نام بین الحرمین در اوایل دهه ۱۳۷۰ و تبدیل آن به پاساژها و هتل و… .
۳- تخریب ۳۵۰۰۰ متر مربع فضای پیرامون مدرسه خان ( مدرسه ملاصدرا عالم بزرگ اسلامی) که تبدیل به پاساژ طلا فروشی در حریم حفاظتی این مدرسه مهم کم نظیر تاریخی شده است.
۴- احداث خیابان ۹ دی در بافت تاریخی به بهانه ایجاد دسترسی درغرب شاه چراغ و به بهای تخریب دهها خانه تاریخی. در حالی که دسترسی از طریق خیابان و میدان موجود بود با ساخت شبستان روی میدان احمدی راه دسترسی عمومی را بستند و مجموعه را با مشکل مواجه کردند.
۵- طرح پانصد و هفتاد هزار متری (بیش از نیم میلیون متر مربع) گسترش شاه چراغ (ع) با هدف تخریب بخش های بزرگی از بافت تاریخی و ایجاد صحن بزرگ (به اندازه تقریبی ۶ زمین فوتبال)، قبرستان زیرزمینی و مراکز رفاهی، خرید و … که در نهایت سرنوشتی مانند پیرامون بارگاه امام رضا (ع) را در پی خواهد داشت که تاکنون بخش هایی از آن نیز تخریب شده است.
چنین نگاهی به بافت های تاریخی در دنیای امروز نه تنها منسوخ شده است بلکه اقدامی ضد فرهنگی و در جهت از بین بردن هویت ملی و محلی محسوب می شود. به نظر نگارنده تنها دو کشور هستند که به بهانه اکرام زائرین و یا بهانه های دیگر به تخریب بافت تاریخی اقدام کرده و می کنند، ایران و عربستان. برای دیدن اقدامات ما ایرانی ها کافی است به شهرهای مشهد و شیراز اشاره کنیم. البته بافت های تاریخی شهرهای دیگر را به بهانه توسعه اقتصادی و … تخریب کرده اند مانند شهر بندر عباس که از تاریخ صفوی و دوره های بعد آن چیزی باقی نمانده و یا بوشهر که اداره بندر یکی از مهم ترین بخش های شهر کهن را برای گسترش بندر تخریب کرد و دهها بنای ارزشمند نابود شدند. تخریب بافت های تاریخی به جز چند شهر و روستای کوچک در همه جای ایران از شمال تا مرکز و جنوب آن به چشم می خورد و این یکی از فجایع بزرگ تاریخی در کشور است که فعلاً از دید پنهان مانده است.
احتمالاً جنابعالی مداخلات عربستان در شهرهای تاریخی مکه و مدینه رااز نزدیک مشاهده کرده اید. هیچ بخش بافت تاریخی این دو شهر باقی نمانده است. آن ها قبرستان بقیع با دهها مقبره ارزشمند را نیز به بیابان تبدیل کرده اند، محلات پیرامون مسجد پیامبر (ص) را تبدیل به هتل و فروشگاه و خیابان کرده اند و هیچ چیز از خاطرات صدر اسلام را نمی توانید آن جا بیابید. در واقع به نظر می رسد به طور عمدی این اتفاقات روی داده که بخشی از وقایع صدر اسلام را به صورت عینی نبینیم. همسایگان خانه رسول (ص) را نشناسیم و هیچ پیوند عینی و حسی با تاریخ و زمان حضور بزرگان صدر اسلام ایجاد نشود. در مکه هم چنین چیزی را می بینیم. به جز خانه خدا هیچ اثری از آثار دوران حضرت رسول (ص) نمی بینیم. خانه ای که رسول گرامی در آن جا به دنیا آمده اند را تخریب کرده اند و ….. آن ها به نام تکریم زائرین، اقامت در هتل، نماز جماعت، زیارت و خرید را برای زائرین مدینه برنامه ریزی کرده اند آن هم در لوکس ترین شکل آن. در این شهرها جاییبرای تفکر در تاریخ صدر اسلام و اتفاقات آن دوره از جمله مشقاتی که حضرت رسول (ص) و یارانشبرای بنیان نهادن دین اسلام تحمل کردند دیده نمی شود. بیشتر آثار عینی را از بین برده اند و در عوض ساختمانی ۱۰۰ طبقه در حریم دیداری خانه کعبه ساخته اند که در هنگام طواف در جلوی رویمان قرار بگیرد.
در فاصله ای نه چندان دور از عربستان، مشاهده می کنیم که رژیم صهیونیستی بر عکس این کشور عمل کرده و نه تنها شهر تاریخی بیت المقدس را برای درآمد زایی حفظ کرده است بلکه هم زمان به دنبال ساخت و تولید تاریخ و هویت برای خود است و در زیر مجموعه قدس دست به اکتشاف می زند تا اثری تاریخی را بیابد.
متاسفانه به نظر می رسد نگاه عربستانی تخریب بافت های تاریخی و طراحی مجموعه های زیارتی، الگویی برای ما ایرانیان شده و این را می توان از تحربیات چند دهه گذشته در شهرهای ایران به ویژه مشهد و شیراز مشاهده کرد.
تخریب های گسترده صدها خانه در دهه ۷۰ و تبدیل آن ها به پاساژ و هتل در طرح بین الحرمین، تخریب های پیرامون مدرسه خان شیراز که جایگاه ملاصدرای شیرازی بوده و تبدیل آن به پاساژ طلا فروشی در دهه ۸۰ ، و تخریب های دهه ۹۰ و احداث خیابانبرای عبور و مرور اطراف مسجد نو در حالی که خیابان احمدی موجود بود و احداث این خیابان باعث از بین رفتن دهها خانه تاریخی شد و در نهایت تخریب های دهه ۹۰ محلات پیرامون شاه چراغ (ع) به مساحت چند هزار متر همه حکایت از حضور تفکر عربستانی در میان مسئولین ما دارد. چه بسا در سفرهای آن ها به سرزمین وحی با خود گفته اند چرا ما نباید مانند عربستان تفکری مدرن و پیشرو نسبت به ساخت و ساز در پیرامون اماکن مذهبی داشته باشیم. ولی غافل از اینکه که در پشت تفکر عربستانی تفکر دیگرانی دیده می شود که از نابودی تاریخ کشورهای کهن اسلامی خشنود می شوند.
در خصوص طرح موسوم به ۵۷ هکتاری توسعه حرم شاه چراغ (ع) باید بیان کرد که این طرح از ابتدا اشتباه بوده و اصولاً این سوال مطرح می شود که آیا چند مسئول شهر می توانند چنین تصمیمی برای تاریخ شیراز که متعلق به همه مردم ایران است بگیرند؟مشخص نیست این عدد از کجا آمده است و پشت این ماجرا چه چیزی پنهان است و چرا سرمایه های تاریخی که از گذشتگان به دست ما رسیده است و باید آن را به دست آیندگان برسانیم با چنین تصمیمات اشتباهیباید پاک شود.
نتایج این طرح از پیش مشخص است وطرح های گسترش حرم در مشهد و طرح موسوم به بین الحرمین در شیراز بخشی از ۵۷ هکتاری را نشان می دهند. تبدیل یک محله تاریخی شهر شیراز به یک صحن حتی باحفظ چند بنای ارزشمند آینده طرح منجر به از بین رفتن بخش بزرگی از هویت و حافظه تاریخی شیراز می شود. تبدیل محله تاریخی به یک فضای نیمه باز که نه در تابستان و نه در زمستان قابل استفاده استو مانند یک بیایان عمل می کند هیچ ارزش معمارانه و هنری و فرهنگی و اجتماعی نخواهد داشت و عملاً همان اتفاقی که در صحن رضوی مشهد نیز اتفاق افتاده است را دوباره تکرار خواهیم کرد. بسیاری از زائرین حرم امام رضا (ع) برای رسیدن به ضریح باید از صحن رضوی عبور کنند که در زمستان بسیار سرد و در تابستان بسیار گرم است و برای این منظور خدام آستان قدس با وسیله نقلیه گروه زیادی از مردم را از این صحن به صحنی دیگر می برند. نگارنده در یکی از زمستان های سرد از این وسیله برای رسیدن به حرم استفاده کرده است زیرا تحمل سرمای موجود در صحن رضوی را نداشته است.
در بافت تاریخی شیراز حداقل ۱۴۰۰ سال وقایع تاریخی نهفته است و برای شناخت آن نیاز به کاوش های محققین است. در همین بافت تاریخی بدن های نسبتاً سالم حضرت شاه چراغ (ع) و برادر ایشان بعد از حدود ۴۰۰ سال از فوتشان در قرن هفتم از زیر یکی از ساختمان های پیدا شد و پس از آن در قرن هشتمبرای آن بارگاه ساختند. این موضوع نشان می دهد که برای هر اقدامی در بافت تاریخی نیاز است با دقت عمل کرد. اما ما در این دوره با بولدوزرها و لودرها به سراغ بافت تاریخی می رویم و آن را شخم می زنیم و آثار ارزشمند روی زمین و زیر زمین را تبدیل به خاک می کنیم و رویش را آسفالت کرده و خوشحالاز این که اقدامی مثبت انجام داده ایم. غافل از اینکه آیندگان،نسل ما را ویرانگران تاریخ ایرانقلمداد خواهند کرد.
جناب استاندار محترم دغدغه دوستداران تاریخ و فرهنگ شیراز، حفظ هویت تاریخی این شهر است. بسیاری از این افراد ریشه در این شهر تاریخی دارند و یا خود و یا پدران و مادرانشان در این شهر زندگی کرده اند و تجربه بودن در این محلات را دارند به ائمه اطهار ارادت دارند و برخی نیز عمر خود را صرف معرفی تاریخ و فرهنگ ایران کرده اند، ولی به دلایلی که بیان شد به ویژه با نام زیارت و به کام شرکت های سرمایه گذاری، نمی خواهند تاریخ و هویت شهرهای ایران به ویژه شیراز با تصمیماتی اشتباه نابود شود. چنانکه در طرح های پیشین چنین شده است.
در خاتمه از جنابعالی به عنوان بالاترین مرجع مدیریتی و سیاسی استان درخواست دارد طرح موسوم به گسترش ۵۷ هکتاری شاه چراغ (ع) رسماً کنار گذاشته شود و بدون تخریب های بیشتر و با حفظ وضع موجود از دانشگاهیان و متخصصین دیگر برای ساماندهی حرم مطهر کمک گرفته شود. همچنین طرح های استحکام بخشی بناها برای جلوگیری از تخریب های ناشی از زلزله برای همه بافت تاریخی اجرا گردد. بدون شک با این اقدامات نامی نیک در تاریخ فرهنگ و هنر کشور از جنابعالی به یادگار خواهد ماند.
با ادای احترام
دکتر غلامحسین معماریان
استاد دانشگاه علم و صنعت ایران

۲۱/۱۱/۱۴۰۰

/پایان متن/